Nie wyobrażamy sobie już życia bez nawigacji GPS i dostępu do Internetu. Jedynie nieliczni pasjonaci potrafią używać kompasu i papierowych map. Tymczasem określenie kierunków świata nie jest wcale takie trudne. Nawet bez użycia tradycyjnego kompasu, a tym bardziej — zaawansowanych urządzeń elektronicznych. Możemy to zrobić na kilka sposobów.
Wyznaczanie kierunków na podstawie gwiazd
Do najstarszych i najpewniejszych metod określania kierunków świata należy obserwacja położenia gwiazd. Na półkuli południowej wystarczy zlokalizować gwiazdozbiór Krzyża Południa, który jednoznacznie określa kierunek południowy. Na półkuli północnej kierunek północny wyznacza Gwiazda Polarna. Niestety nie jest ona ani największa, ani szczególnie jasna. Aby ją odnaleźć, należy zlokalizować na niebie gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy, a właściwie jego najbardziej widoczną część, czyli Wielki Wóz. Następnie należy poprowadzić umowną linię łączącą 2 skrajne gwiazdy z prawej strony Wielkiego Wozu i przedłużyć ją mniej więcej o pięciokrotność odległości między tymi gwiazdami niejako „w górę”. W tym miejscu powinniśmy dostrzec Gwiazdę Polarną, która stanowi jednocześnie koniec „dyszla” Małego Wozu, mniej widocznego układu, będącego częścią gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy.
Wyznaczanie kierunków na podstawie cienia
Cień padający na ziemię punktualnie o godzinie 12 w południe wskazuje kierunek północny. Wystarczy stanąć plecami do słońca lub wbić w ziemię tyczkę lub długi patyk. Ale co zrobić, gdy chcemy wyznaczyć kierunek o innej godzinie? Będziemy potrzebować patyka lub gałązki o długości mniej więcej 1 metra i dwóch kamieni. Wbijmy patyk w ziemię i koniec padającego cienia oznaczmy kamieniem. Odczekajmy co najmniej 15 minut i w miejscu, w którym kończy się cień, połóżmy drugi kamień. Linia między kamieniami wyznacza kierunek wschód-zachód. Jeżeli postawimy lewą stopę na pierwszym, a prawą stopę na drugim kamieniu, nasza twarz będzie zwrócona na północ (na półkuli południowej zaś na południe).
Wyznaczanie kierunków za pomocą zegarka
W określaniu kierunków świata może pomóc również zegarek, ale musi to być zegarek ze wskazówkami (analogowy). Należy się ustawić tak, aby mała wskazówka była skierowana w stronę słońca. Kąt zawarty między małą wskazówką a umowną linią poprowadzoną do liczby 12 na tarczy zegarka dzielimy na pół. Linia podziału kąta wyznacza nam kierunek południowy.
Wyznaczanie kierunków na podstawie obserwacji przyrody
Kierunki świata bez użycia specjalistycznych przyrządów można również wyznaczyć dzięki obserwacji przyrody. Wystarczy znajomość niektórych reguł obowiązujących w świecie roślin i zwierząt. Należy jednak pamiętać, że określanie kierunków tymi metodami może być obarczone pewnymi błędami.
Warto wiedzieć, że samotnie rosnące drzewa są z reguły bardziej porośnięte mchem od strony północnej (zasada ta dotyczy również omszałych kamieni). Kora takich drzew jest grubsza od strony północnej, a ich korony bardziej rozwinięte po stronie południowej. Ptaki wejście do swoich legowisk mają najczęściej po stronie wschodniej, a mrowiska są bardziej spadziste od strony północnej. Gdy natkniemy się na pnie po ściętych drzewach, powinniśmy się przyjrzeć układowi słojów: słoje są szersze po stronie południowej, a węższe po północnej.